Trong 3 ngày (5 - 7/11), GS-TSKH Đặng Vũ Minh, Ủy viên TƯ Đảng, Chủ nhiệm Uỷ ban Khoa học công nghệ và Môi trường (UBKHCN&MT) của Quốc hội, Chủ tịch Liên hiệp các Hội KH&KT Việt Nam đã dẫn đầu đoàn gồm cán bộ của Đảng, Quốc hội, các bộ ngành, các viện nghiên cứu và nhà khoa học đến làm việc về dự án Tổ hợp Bauxit Nhôm (Lâm Đồng) và Nhà máy alumin Nhân Cơ (Đắc Nông) tại Tây Nguyên.

Chủ đề của đợt khảo sát này tập trung chủ yếu vào tính an toàn về môi trường đối với hồ bùn đỏ. Theo ông Nguyễn Thanh Liêm, Trưởng Ban Bôxít- Nhôm (TKV), nhà máy sản xuất alumin thuộc dự án Tổ hợp bauxit - Nhôm Lâm Đồng có thiết kế hồ bùn đỏ gồm 2 hồ, mỗi hồ chứa được chia nhiều khoang với diện tích mỗi khoang khoảng 16ha.

Các đập chắn và ngăn các khoang chứa bùn đỏ được thiết kế với hệ số an toàn cao. Thiết kế chống thấm hồ bùn đỏ gồm: dưới cùng (nền hồ) là lớp á sét dày 250 mm, trên là 2 lớp vải địa kỹ thuật (mật độ vải 400g/m²), giữa 2 lớp vải này có lớp màng chống thấm bằng polythylene (HDPE) mật độ cao, trên cùng là lớp thoát nước ngầm bằng cát hạt thô dày 60 cm với ống thu hồi nước.

Bùn đỏ sau khi thải đầy mỗi khoang được chôn lấp an toàn với việc phủ lớp chống thấm để ngăn bốc hơi từ hồ và nước mưa xuống, lớp đất phủ dày 1m, bên trên trồng cây, cỏ chống xói mòn và đảm bảo cảnh quan khu vực…

Báo cáo với đoàn công tác tại hiện trường khu vực hồ chứa bùn đỏ, ông Dương Văn Hòa, Phó Tổng Giám đốc TKV cho biết: “Tập đoàn đã bổ sung ngay hệ thống cống có cánh thượng lưu tại điểm cuối cùng thoát nước từ thung lũng dự kiến xây dựng hồ bùn đỏ để dự phòng trường hợp xấu nhất thì chặn bùn đỏ trong thung lũng, không để ra ngoài”.

Ngoài ra, cùng với việc tổ chức Đoàn khảo sát sự cố hồ bùn đỏ tại Hungari để rút kinh nghiệm kịp thời, Bộ Công Thương đã giao cho TKV khẩn trương lựa chọn tổ chức tư vấn độc lập nước ngoài để thẩm định lại. Lắp đặt hệ thống báo động khẩn cấp khi có nguy cơ xảy ra sự cố vỡ đập; coi việc bảo vệ đập hồ bùn đỏ như công trình quan trọng quốc gia…

Liên quan đến công nghệ xử lý hồ bùn đỏ và ảnh hưởng đối với môi trường, Chủ nhiệm UBKHCN&MT Đặng Vũ Minh đã đặt ra 8 câu hỏi đề nghị được làm rõ như: nguy cơ ô nhiễm nước nước, xảy ra lũ quét, động đất, mức độ an toàn của chân đập, tỷ lệ rắn lỏng trong bùn…

GS TSKH Đặng Vũ Minh đề nghị Bộ Công Thương, TKV làm việc thêm với các chuyên gia về nhiều lĩnh vực khác nhau để học hỏi kinh nghiệm cũng như tạo điều kiện cho họ tiếp cận các tài liệu, thông tin và được khảo sát thực tế dự án để góp ý thêm cho dự án cũng như giải thích cho dư luận.

Các ý kiến của GS.TSKH Đặng Vũ Minh đã được chủ đầu tư cũng như các nhà khoa học tham gia dự án lần lượt trả lời. Theo đó, các ý kiến được trả lời đều khẳng định công nghệ xử lý hồ bùn đỏ hồ bùn đỏ nói riêng và môi trường nói chung được đảm bảo rất an toàn, các nguy cơ như lũ quét, hồ bùn tràn… đều kiểm soát được.

Cụ thể trả lời câu hỏi của ông Minh, GS-TS Nguyễn Chiến - Viện trưởng Viện Khoa học Thủy lợi (đơn vị được Bộ Công Thương chỉ định thẩm định thiết kế hồ bùn đỏ) khẳng định: Với thiết kế và giải pháp kỹ thuật của nhà thầu thì đảm bảo vượt ngưỡng tiêu chuẩn an toàn.

Phó Chủ nhiệm Ủy ban KHCN&MT của Quốc hội, ông Nghiêm Vũ Khải cũng đã đề nghị được làm rõ hiệu quả về kinh tế của dự án: “Đây là dự án mà Bộ Chính trị có quyết định làm thí điểm. Vì vậy, đề nghị các đồng chí cần phải tính đúng, tính đủ tất cả các chi phí để xem có thực sự hiệu quả về kinh tế hay không, có lãi hay không để tính toán cho các dự án sau này”.

Hệ thống các cửa cống vừa được điều chỉnh bổ sung nhằm tăng tính an toàn của hồ bùn đỏ

Về vấn đề này, theo giải trình chủ đầu tư, việc tính toán biến thiên giá thành alumin và giá nhôm trên thị trường thế giới cho 10 - 20 năm sau của nhiều viện nghiên cứu thị trường thế giới đã thể hiện nhu cầu tiêu thụ alumin trên thế giới ngày càng tăng, nguồn cung không đáp ứng cầu. Như vậy, việc sản xuất alumin ở Việt Nam chắc chắn có lãi.

Bộ Tài nguyên & Môi trường khẳng định việc thẩm định, đánh giá tác động môi trường của dự án đã được bộ thẩm định kỹ và phương án đặt ra là tuyệt đối an toàn, không thể xảy ra sự cố giống Hungary. Tuy nhiên, để khách quan hơn, Bộ Công Thương tiếp tục giao cho TKV khẩn trương lựa chọn tổ chức tư vấn độc lập nước ngoài có uy tín để thẩm định lại thiết kế kỹ thuật hồ bùn đỏ của hai dự án.

Trả lời câu hỏi của GS-TSKH Đặng Vũ Minh, GS-TS Nguyễn Chiến - Viện trưởng Viện Khoa học Thủy lợi – đơn vị được Bộ Công Thương chỉ định thẩm định thiết kế hồ bùn đỏ - cũng khẳng định: Với thiết kế và giải pháp kỹ thuật của nhà thầu thì đảm bảo vượt ngưỡng tiêu chuẩn an toàn.

Nêu ý kiến tại cuộc hội thảo, TS Trần Văn Trạch - chuyên gia hàng đầu về luyện nhôm VN - cho rằng, do áp lực dư luận nhất là sau sự cố vỡ hồ bùn đỏ ở Hungary, nên việc xây dựng hồ chứa bùn đỏ ở Việt Nam là quá thừa so với các tiêu chuẩn an toàn, gây nên tình trạng lãng phí. TS Nam cũng cho rằng ở các nước, với cao trình hồ chứa cao 20m, người ta chỉ cần sử dụng công nghệ đầm nén đất sét dày 0,6m là đã có thể chống thấm tới 10-7, nhưng với chúng ta cao trình hồ chứa chỉ 13m mà phải áp dụng lớp vải chống thấm đạt độ chống thấm tới 10-12 là quá thừa và rất lãng phí.

“Xin cho một bằng chứng về khối SEV khuyên VN không nên làm bauxit” - Đó chính là khẳng định của TS Tô Ngọc Thái - một chuyên gia hàng đầu VN về luyện nhôm, nguyên Thư ký thường trực Ban luyện kim màu, Bộ Cơ khí, luyện kim (cũ). TS Thái khẳng định, ngay sau giải phóng, khối SEV đã rất quan tâm đến việc khai thác bauxite ở Việt Nam và cho đến nay, đã có 3 tài liệu rất quan trọng về vấn đề này. Đó là các tài liệu tìm kiếm và khai thác, luận chứng kỹ thuật khai thác bauxit ở Đắk Nông, Tây Nguyên và toàn Việt Nam.

“Rất không may là năm 1999, Liên Xô sụp đổ và khối SEV tan rã nên đã không thực hiện được dự án, nếu không đến nay có lẽ chúng ta đã có nhà máy sản xuất alumin ở Đắc Nông rồi” - TS Thái khẳng định. Ông Thái cũng cho rằng, cho đến nay không hề có bất cứ bằng chứng nào để cho rằng khối SEV đã khuyên Việt Nam không nên khai thác bauxite. Tất cả những thông tin như vậy hoàn toàn là đồn nhảm.

Sau khi nghe ý kiến phát biểu, đánh giá của các nhà khoa học, GS-TSKH Đặng Vũ Minh đã bày tỏ sự yên tâm về dự án cả về mặt kinh tế lẫn môi trường. Tuy nhiên GS nhấn mạnh, để làm được điều đó, TKV cần phải nghiêm túc thực hiện những cam kết của mình, đồng thời các cơ quan có trách nhiệm phải tăng cường giám sát việc thực hiện cam kết của TKV. Đồng thời, để có được những tiếng nói có trách nhiệm góp phần phát triển đất nước, TKV và Bộ Công Thương cần cung cấp thêm thông tin cho những nhà khoa học hoặc những người quan tâm để họ hiểu rõ hơn về dự án.   

Theo báo cáo của Tập đoàn Than và Khoáng sản VN, tính đến thời điểm này, trong khuôn khổ Dự án tổ hợp Tân Rai, nhà máy alumin đã thực hiện được 68/69 hạng mục công trình (đạt 88% khối lượng thi công); nhà máy tuyển quặng bauxit hoàn thành 40% khối lượng xây lắp. Tổng mức đầu tư cho Dự án Tổ hợp bauxite nhôm Tân Rai (Lâm Đồng) là 11.300 tỉ đồng.