|
Paris, một buổi chiều tháng Năm, 1993. Theo lời hẹn, tôi tìm đến nhà Giáo sư Hoàng Xuân Hãn. Còn đang lúng túng hỏi thăm vì tôi không nhớ Bác ở tầng mấy thì đã nghe tiếng nói từ phía trên:
- Bác ở trên này, chú lên đây.
Tôi rất mừng và cảm động vì được gặp một nhà bác học lão thành trong không khí cởi mở ngay từ giây phút đầu tiên. Nhớ lại khoảng gần nửa thế kỷ trước, là cậu học trò, tôi chỉ biết đến cuốn sách Danh từ khoa học của Hoàng Xuân Hãn và cuốn sách đó đã giúp tôi đi vào thế giới toán học đầy huyền bí. Đến hôm nay, tôi được Bác hẹn tiếp trong căn phòng tràn ngập sách vở, thật là may mắn và vinh dự xiết bao.
Sau khi thăm hỏi sức khoẻ của hai bác, tôi xin phép vào đề ngay. Bác cười, nụ cười hiền từ và nói:
- Thế chú muốn hỏi Bác điều gì nào?
Đang quan tâm đến lịch sử Việt Nam những năm 1945 - 1946, tôi đề nghị Bác nói rõ về giai đoạn Chính phủ Trần Trọng Kim. Quả thực, trước khi đến thăm Bác, tôi cứ đắn đo không biết có nên hỏi chuyện này không? Nhưng thái độ thân mật của Bác làm tôi mạnh dạn hẳn lên.
Bác vui vẻ trả lời: Mấy năm trước đây, cũng có một chú bên sang hỏi về vấn đề này để làm luận án. Bây giờ, Bác kể cho chú nghe.
Với trí nhớ hết sức minh mẫn, Bác kể lại việc vua Bảo Đại tìm người đứng ra lập nội các như thế nào, tại sao lại chọn nhà sử học Trần Trọng Kim khi đó đang ở Singapore mà không chọn Ngô Đình Diệm đã nằm trực sẵn ở Sài Gòn. Bác nói về tâm trạng của các trí thức hồi đó, tuy biết Nhật sắp bại trận nhưng muốn lợi dụng thời cơ này để giành lại nền độc lập cho đất nước.
Bác giải thích vì sao một chính phủ được thành lập trong chiến tranh mà lại không có Bộ Quốc Phòng, không có quân đội riêng. Dần dần, qua thực tế, các bộ trưởng đều thấy rõ nội các không có thực quyền, các chương trình kiến thiết quốc gia và cải thiện dân sinh đều không thể thực hiện được. Đến tháng 7, nội các đệ đơn xin từ chức, đồng thời cử người ra Hà Nội tìm cách liên lạc với Việt Minh.
Tiếng chuông điện thoại reo vang ở phòng bên. Sau một lát vào tiếp chuyện điện thoại, Bác trở ra nói: Mấy chú bên Toà Đại sứ Việt hỏi tôi tài liệu về Hoàng Sa, Trường Sa. Bấy lâu nay tôi vẫn làm việc đó.
Ba tiếng đồng hồ trôi qua thực là nhanh. Sợ Bác mệt, tôi xin phép ra về. Bác giữ lại kể thêm về cuộc gặp Chủ tịch Hồ Chí Minh đã để lại cho Bác nhiều ấn tượng tốt đẹp như thế nào. Sau đó, Bác nhận được giấy mời của Nguyễn Hải Thần.
Bác kể: Tôi đắn đo không muốn đến. Nhưng thôi, cứ thử gặp xem sao. Thấy ông ta nằm trên sập với bộ bàn đèn thuốc phiện, trong câu chuyện tỏ ra không hiểu gì về tình hình đất nước thì tôi đã nghĩ dân ta không trông chờ được gì ở ông này. Rồi Bác kết luận: Nước nhà hồi đó không có Cụ Hồ thì việc giành độc lập còn nhiều khó khăn.
Tiễn tôi ra cửa, Bác dặn:
- Các chú ở trong nước nghiên cứu lịch sử nước nhà thì phải đọc xem ở bên ngoài người ta viết gì về mình. Nhưng nếu chỉ như vậy thì mình lại chỉ nói theo người ta. Mình có nhiều thuận lợi mà người Tây không có được. Đó chính là mình viết lịch sử ngay trên đất nước mình, phải về các địa phương, phải tìm các nhân chứng để sưu tầm, để khảo sát thì mới đúng, mới hay được.
Đã 6 giờ chiều, Paris trời vẫn nắng.
Trong tôi, sâu đạm mãi hình ảnh Giáo sư Hoàng Xuân Hãn, nhà bác học uyên thâm, nhà trí thức yêu nước, trong hoàn cảnh nào cũng mang tâm trí và tài năng cống hiến cho Dân, cho Nước.
Tháng 3/1996
GS. VŨ DƯƠNG NINH - Chủ nhiệm khoa Quốc tế học. Đại học Quốc gia Hà Nội.
Tạp chí Xưa & Nay
|
